Ülkemizde meslek ve kariyer seçimi üzerinde, oldukça yoğun bir mesai harcanıyor. Özellikle sınav ve tercih dönemlerinde, meslekleri araştırma ve kişiliğe göre meslek seçimi öne çıkıyor. Peki doğru meslek seçimi için hangi kriterleri ön plana koymak gerekir? Kişiliğe göre meslek seçimi, doğru bir kariyer yolculuğunun tek kriteri mi olmalıdır? Bu soruları merkeze alarak doğru meslek seçimi nasıl yapılır sorusunu 4 adımda cevaplandıracağız.
Meslek seçimi kavramı, çeşitli envarterler yoluyla kişinin ilgili meslekler için yeterli olup olmadığını belirler. En popüler meslek seçimi ölçümleri ise yeteneğe ve kişiliğe göre meslek seçimleridir. Kişiliğe göre meslek seçimi, bireyin kişisel özelliklerine dayalı bir ölçüm hazırlar. Buna göre belli özelliklere sahip kişiler için bazı meslekler önerilir. Şimdi kişiliğe göre meslek seçimindeki bazı unsurlara göz atalım.
Kişilik özelliklerini baz alan meslek seçimlerinde, dikkate alınan temel unsur kişinin mesleğin gerekliliklerine yatkın olup olmadığıdır. Buna yönelik kişilik ve meslek seçim envarterleri de geliştirilmiştir. Bunlardan en bilineni ise kişi-iş uyumu teorisidir.Bu teoriye göre çalışanın ihtiyaç ve beklentileri ile işin niteliklerinin ve tanımının birbiriyle örtüşmesi gerekir.
Buradaki ihtiyaç hem maddi hem de manevi bir niteliğe sahiptir. Sevdiğin işi yap ifadesi gibi bir neticeye de kapı açar. Bununla birlikte burada da öz benlik algısı etkin rol oynar. Yani hayalinizdeki meslek ve kariyer planları her zaman size uygun olmayabilir. Aynı zaman öz benlik yanılmasını yüzünden kendi kişisel potansiyelinize uygun olmayan mesleklere de yönelebilme ihtimaliniz var. Bundan dolayı üniversite tercih döneminde önce mesleklerin iş tanımlarına ve gerekliliklerine bakmak, kendinizi bu işler üzerinden değerlendirmek de tercih edilebilir.
Yine kişilik testleri de meslek ve beceri bazlı soruları sorarak kişinin potansiyeli hakkında bir çıkarım sunar. Yalnız psikolojik temelli olmasına rağmen bu testlerin geçerlilikleri ve güvenirliği konusunda genel bir görüş yoktur. Çoğunlukla bu testler, test tekrar güvenirliğini karşılayacak niteliklerini içermezler.
Meslek seçimi esasen kariyer yolunun başlangıcını oluşturan ilk adımdır. Bilindiği gibi kariyer kavramı, farklı meslekleri ve yetkinlikleri de içine alan oldukça geniş bir ifadedir. Meslek seçimini yaparak da kariyer yolunu açmış olursunuz. Yine yaşam standartlarınız ve kendinize katmanız gereken yetkinlikler de yavaş yavaş belirlenmiş olur. Bundan dolayı meslek seçimi, hep bir endişe ve belirsizlik hissi getirir.
Meslek seçimini etkileyen başlıca etkenler ise şu şekildedir:
Bu unsurlardan bazıları, kırsal kesimin getirdikleri olsa da kent düzeninde de hâlâ geçerliliğe sahip kalıp meslek ve iş tanımları vardır. Doğru meslek seçiminde dikkat edilmesi gereken unsur ise karar verme aşamasının sağlıklı bir süreçte gerçekleşmesi ve doğru meslek seçme kriterlerinin farkında varılmasıdır. Sizin için 4 adımda meslek seçiminin nasıl yapılabileceğinden bahsettik.
Doğru meslek seçimi söz konusu olduğunda akla ilk gelen şeylerden biri sabah işe gitmekten duyulan mutluluk veya mutsuzluktur. Aslında bu kriter, ideal şartlarda en önemli seçim unsuru olarak öne çıkar. Bununla birlikte ülkemizde doğru meslek seçimi yerine günü kurtarıcı mesleklerin öne çıktığı görülür. Yine de biz içeriğimizde doğru meslek seçiminde hangi kriterlerin öne çıkması gerektiğini irdeleyeceğiz. Hadi başlayalım.
Tercih döneminin en hatalı yaklaşımlarından biri de meslekler hakkında konuşan herkese kulak vermektir. Tavsiye ve öneriler, sizin hayatınızı tasarlamayı içerdiğinde, orada bir durmak ve uzun uzun düşünmek gerekir. Dış gözler, hiçbir zaman sizi sizden daha iyi tanıyarak ele alamaz. İçsel bir gözlem her zaman daha çözüm odaklı yaklaşımları ortaya koyar. Bundan dolayı meslek ve kariyer seçimi yolunda, öncelikle kendi sesinize kulak verin.
Bu demek değildir ki tamamen dış dünyayı arkanızda bırakın. Ölçülü bir değerlendirme sonrası net kararı sizin öncelikleriniz belirlemesine izin verin. Geniş bakış açısına sahip ve hedeflediğiniz meslekler hakkında gözlemlere sahip kişilerden görüş almaya da devam edebilirsiniz. Kısacası yürüdüğünüz yolu siz döşeyeceğiniz için bu yol, daha önce yürümüş olanların yoluna benzemeyecektir.
Ülkemizde henüz yerleşmeyen bir kavram olarak kariyer tasarımı, memnuniyet içeren bir kariyerin nasıl tasarlanabileceği ifade eder. Kariyer tasarımı yalnızca meslek seçimini de içermez. Kariyerin başı kadar ortasını da kapsar. Kariyer tasarımı, belli sorular eşliğinde hangi meslekte kendimi ortaya çıkarabilirim sorunsalını ele alır.
Kariyerin planlanmasını da içeren kariyer tasarımı, sizin için ideal kariyer koşullarının ve mesleklerinin neler olabileceğini görebilmenizi sağlar. Bununla beraber kariyer tasarımı, hangi koşulları tercih etmek istemediğinizi ve nelerden kaçma eğiliminde olduğunuzu da ortaya çıkarır. Kariyer tasarımının uygulanmasına önayak olan SWOT ve SMART analizleri de kendi yetkinlik ve hedeflerini görmeniz açısından yararlı olacaktır.
Motivasyon, başarı ve gelişim çoğu kez kişisel potansiyel ile ilgilidir. Kariyer tasarımının da temelinde yer alan kendinin farkında olma, 17-18 yaşındaki çocuklara ağır gelen bir kavramdır. Bununla birlikte kişisel potansiyel; bazı yatkınlıklar, beceriler ve istekler ile kendini gösterir. Kişisel potansiyeli belirleyen ölçütleri kullanarak meslek seçimi yanında, kariyer seçimi ve değişimi yoluna da karar verebilirsiniz.
Yapmanız gereken temel şey, kendinizi ve içsel süreçlerinizi gözlemlemektir. Hangi derslerde daha başarılı olduğunuzdan ziyade, hangi alanlarda kendinizi öne çıkarabileceğiniz düşünmeniz de bir ölçüttür. Yalnız yazının başında da bahsettiğimiz gibi iç benlik yanılsaması denilen şeyi yaşamadan kendinizi değerlendirmeniz gerekir. Yani içsel benlik algısı ile idealleştirilen benliği karıştırmamanız lazımdır. Bu ayrımı bilerek kendinizi değerlendirmeniz, en doğru meslek seçim kriterlerinden biri olacaktır.
Geleceğe taşınan meslek tanımı, şu anda geçerliliği olan ve gelecekte de gelişmeye açık olan meslekleri içerir. Yeni nesil iş alanları ve dijital kullanımları içeren meslekler, gelecekte de karşımıza çıkacak. Bundan dolayı meslek ve kariyer rotasını mutlaka dijitalleşme ve bilgisayar kullanımı içeren mesleklere çevirmek gerekir. Geleneksel meslekler olarak görebileceğimiz doktorluk, öğretmenlik, avukatlık ve güvenlik birimleri gibi meslekler elbette hayatın bir parçası olmaya devam edecekler. Ancak, herkesin bu meslekleri yerine getirmek gibi bir ideali veya isteği olmayabilir. Bu durumda ise kendinizi ve mesleğinizi geleceğe taşıyabilecek iş alanlarına yönelmekte fayda var.
Elbette bu alanları her iyi şekilde öğrenmek için de ciddi bir araştırma isteğine ihtiyaç vardır. Tanımadığınız ve anlamadığınız meslekleri sırf dijital dönüşümün bir parçası olmak için tercih etmemelisiniz. Meslekleri tanırken ve araştırırken yukarıda sıraladığımız meslek seçimi ölçütlerini de kullanabilirsiniz. Ayrıca günümüzün iş dünyası, esnek kariyer seçimleri açısından da uygun bir ortam sunuyor. Yani birbiri ile benzer yetkinliklere sahip mesleklere geçiş, günümüzde daha kolay bir şekilde gerçekleşebiliyor.
Meslek seçimi bir yerde, hayatınızın gidişatını belirlemek için atılan ilk resmi adımlardan biridir. Bununla birlikte ideal bir ortamda mesleğin, hayatı tümüyle ele geçirmesi beklenmez. Yine yalnızca işiniz ve mesleğiniz üzerinden kendinize değer biçmeniz veya eksik görmeniz de yanlış bir yaklaşım olacaktır.